Mijn naam is rat. Muskusrat.

Afgelopen vrijdag 15 februari 2019 was er een Muskusrattensymposium, georganiseerd door de Unie van Waterschappen en de Zoogdiervereniging. Dit was naar aanleiding van de afgeronde Landelijke Veldproef Muskusratten en dat ze die resultaten en mogelijk nieuwe bestrijdingsstrategieën wilden delen en ter discussie stellen. Op 22 maart zal tijdens de ledenvergadering van de Unie van Waterschappen besloten worden hoe met de muskusratten in Nederland om te gaan. Maar voordat ik overga op strategieën (in een volgend artikel): wie is meneer of mevrouw muskusrat nu eigenlijk?

Veel vraagtekens

We weten helemaal nog niet veel over ‘de’ muskusrat, zoals wat zijn manier van voortbewegen is in het landschap, effect op biodiversiteit (wat biodiversiteit überhaupt is, is al een hele discussie op zich), zowel in positieve als negatieve zin. Wat we wel weten is bijvoorbeeld dat muskusratten veel zwemmen. Al zwemmend gaan ze ook van gebied a naar gebied b. En eerlijk is eerlijk, een land als Nederland is natuurlijk ideaal om je zo voort te bewegen! Hij is verder gek op waterplanten, voornamelijk riet. Dat schijnt zoiets als friet voor ons te zijn. Dus als hij ergens riet aantreft, dan zal hij daar zeker van gaan knagen en eten. En wie weet laat hij op de één of andere manier via een bepaald signaal (een signaal dat wij mensen niet kunnen horen, bovengronds dan wel onder water) aan soortgenootjes weten dat hij een lekkere ‘rietkraam’ gevonden heeft. Hoe muskusratten onderling communiceren, dat is overigens onbekend. Hoe dieren überhaupt onderling communiceren, daar is nog veel van onbekend. Het vergt immers jaren van onderzoek. Toch wordt daar steeds meer van bekend, zoals tussen olifanten onderling, maar ook bijvoorbeeld communicatie tussen bijen. Maar, omdat we juist in Nederland rietkragen willen behouden en vaak als natuurdoel hebben in verschillende gebieden, is zo’n knaag grage muskusrat eerder een lastpak dan een welkome nieuwkomer.

Het zou wel zinvol zijn te weten wat een muskusrat ertoe aanzet om naar bepaalde gebieden te gaan en wat een muskusrat juist tegen houdt om een bepaald gebied binnen te komen. Zijn het bepaalde plantensoorten? Bepaalde stoffen in de watergangen? Bepaalde geursporen van vossen wat de muskusrat afschrikt? Dat zou nuttig zijn om te weten wanneer we gaan nadenken over ‘bestrijdingsstrategieën’.

Reislustig

En, dan heb je ook nog dat deze muskusrat een zogenaamde ‘exoot’ is. En niet zomaar eentje, nee een ‘invasieve exoot’! Hij staat dan ook op de – Europese – lijst van invasieve exoten die bestreden moeten worden. Hij hoort hier dus ‘van oorsprong’ niet thuis. En dat klopt wel. Hij houdt van zwemmen, maar een Atlantische Oceaan overzwemmen is toch net wat teveel voor een muskusrat. Hoe is de muskusrat hier überhaupt gekomen? Het blijkt dat ergens begin 1900 een Tsjechische grootgrondbezitter een aantal exemplaren heeft laten overkomen uit Canada. En hij zette deze uit in de rivier de Moldau. Daarnaast werden in de jaren 1920/1930 in Frankrijk en België muskusratten gekweekt voor de pelsdierfokkerijen. In Amerika waren de muskusratten namelijk populair voor de bontproductie. Maar in Europa bleek het niet koud genoeg te zijn, en de vacht was niet zo mooi hier, als de overzeese variant. De muskusrat kreeg zijn vrijheid terug via ontsnappingen maar ook via bewuste vrijlatingen. In Rusland en Finland werden muskusratten bewust uitgezet. Uit al die bewuste en onbewuste vrijlatingen zijn verwilderde populaties ontstaan door heel Europa. De eerste gespotte muskusrat dateert van 1941 bij Valkenswaard. Rond 1980 was de muskusrat over het hele vaste land van Nederland te vinden (zie voor bijbehorend rapport hier). Een reislustig beestje is die muskusrat dus.

Luilekkerland

Maar de muskusrat is dus niet zomaar een exoot, hij is ook invasief. Dat betekent in het kort dat een soort snel in aantal kan toenemen, doordat er volop eten aanwezig is, nestgelegenheid en weinig tot geen predatoren,  en dat ze een bedreiging vormen voor andere – inheemse – soorten en biodiversiteit in het algemeen. Volgens EU regelgeving betekent dit droog gezegd “Een soort die op de EU-lijst staat, mag o.a. niet meer worden verhandeld en gehouden. Verder geldt voor lidstaten de plicht om in de natuur aanwezige populaties op te sporen, te verwijderen, of als dat niet lukt, zodanig te beheren dat verspreiding en schade zoveel mogelijk wordt voorkomen.” Kortom, indringers die zich heel duidelijk laten kennen in het Nederlandse landschap met soms wel vervelende bijkomstigheden. Zoals de graafschade die deze muskusratten veroorzaken en daardoor onze dijken in gevaar brengen. En dat wij vervolgens natte voeten zouden kunnen gaan krijgen.

Ingenieurs

Over dijken gesproken, wij Nederlanders zijn niet de enige echte ingenieurs. Ook muskusratten zijn heuse ingenieurs. Ze zijn heel goed in het graven van holen met veel gangen in oevers. En slim zijn ze ook. Want, wat doe je als je niet kunt graven? Dan ga je gewoon hutten bouwen! Zo doet een muskusrat dat in ieder geval door zelfgemaakte hutten te bouwen in moerasgebieden. Kortom, als ze willen, zullen muskusratten het wel voor elkaar krijgen ergens een verblijfplaats te bouwen. Deze verblijfplaatsen zijn onder meer belangrijk voor de voorplanting. Ze kunnen wel drie worpen per jaar produceren, met gemiddeld zes kleintjes per worp. Dat gaat snel, maar tijdens strenge winters sterven daar veel van. Dus populaties schommelen veel.

Foto: D Moerkens-UvW-PURSchuim muskusratten burcht

Goede verblijfplaatsen zijn ook nodig om te kunnen schuilen voor bijvoorbeeld een vos, bunzing, snoek of blauwe reiger. Die hebben namelijk graag muskusrat op hun menu staan. En over menu’s gesproken….

Waterkonijn

Wie heeft er wel eens waterkonijn gegeten? Dan heb je muskusrat gegeten. Wat wordt er nu eigenlijk met al die gevangen muskusratten gedaan? Als je ze dan toch dood, dan kun je ze net zo goed beter met aardappelpuree of pasta opeten in plaats van naar de destructie te brengen. Dit doet mij denken aan het ‘gevecht’ rondom de leeuwvis/koraalduivel (lionfish) in de Caraïbische Zee. Daar is een continu gevecht gaande met deze invasieve exoot die het inheemse ecosysteem kapot maakt. Maar, er is ook een tak die aangeeft dat je van een bedreiging ook een kans moet maken: “Eat them to beat them”. En, ‘De natuurbeschermings keuken’ is ook best een leuke – en uitnodigende – term.

Identiteitscrisis

De muskusrat, die eigenlijk geen rat is. Hij wordt een exoot genoemd, zelfs een invasieve exoot. En hij kan zelfs als waterkonijn op het menu verschijnen. Wat moet er van dit dier terecht komen?

Hij heeft in ieder geval zijn naam niet mee. En hij is zeker geen James Bond onder de ratten, waterkonijnen of muizen of welke soort dan ook. Althans, de vraag is of hij slim genoeg is om ons mensen slim genoeg af te zijn om toch in leven te blijven. De vraag blijft dan ook hoe wij mensen kunnen samenleven met deze muskusrat? En of we het überhaupt willen of kunnen? Welke belangen wegen we allemaal mee? Inclusief de belangen van de muskusrat? Daarover een volgende keer meer. Iets over een stad in Duitsland…